Joop Mentink

Onze bodem is van cruciaal belang voor het drinkwater

Op onze planeet doorloopt elke waterdruppel door zonne-energie en zwaartekracht keer-op-keer de waterkringloop. Zeewater verdampt, waterdamp pakt zich tot wolken, wolken lossen op in neerslag, neerslag infiltreert tot grondwater en stroomt samen tot rivieren, die vervolgens oceanen voeden… en nog een rondje!

Stel, je bent die regendruppel (want dat is waar het verhaal voor de WMD eigenlijk begint) en je wil tijdelijk aan het werk als drinkwaterdruppel, dan zijn er twee denkbare routes. Een snelle en een langzame. De snelste route: je landt als regendruppel op een mooi zandpakket! Via het maaiveld infiltreer je tussen de zandkorrels door de bodem in. Daar sluit je je vervolgens aan bij al je voorgangers die zich hebben verenigd tot grondwater.

‘De bodem heeft enorm veel invloed op de route die een regenwaterdruppel aflegt’

 

De tweede (langzamere) route is minder eenvoudig. Je slaat als regendruppel te pletter op een ondoorlatende bodemlaag, zoals bijvoorbeeld klei. Geen zorgen, je maakt nog steeds kans op die droombaan! Een ontelbaar aantal lotgenoten stroomt over slecht doorlatende bodemlagen naar het laagste punt in het landschap. Via greppels/sloten/beken/rivieren stromen ze uiteindelijk naar de zee. Maar met een beetje geluk kom jij als druppel op je route een fijn zandpakket tegen en infiltreer ook jij langzaam in de ondergrond om je aan te sluiten bij het grondwater. In beide gevallen word je aangenomen, alleen duurt de tweede route iets langer.

Je leest het: de bodem heeft enorm veel invloed op de route die een regenwaterdruppel aflegt. Water stroomt door zwaartekracht altijd naar het laagste punt. Dat geldt voor zowel oppervlaktewater als voor grondwater. Een ondoordringbaar obstakel verandert de stroomrichting van het water. Dat kan een steen in een rivier zijn, maar ook een kleilaag in de bodem!

‘Het grondwater wordt, naarmate het langer in de bodem verblijft, schoner en zuurstofloos’

 

Bodems beïnvloeden ook het watersysteem. Zeker als het gaat over waterkwaliteit en kwantiteit. In de zone tussen onze voeten en het grondwater (dus de bovenste meters) is tussen al die zandkorrels enorm veel vrije ruimte beschikbaar. Je verwacht het niet, maar dat is gewoon lucht. Vanaf het moment dat neerslag in de bodem zakt wordt in al die vrije ruimte het nieuwe water tijdelijk geparkeerd, om lekker te onthaasten en traag richting het diepe grondwater weg te sijpelen. De bodem biedt zo bufferruimte aan neerslag en brengt vertraging aan in de kringloop. Vrij vertaald: de reissnelheid van grondwater is laag en de verblijftijd is lang. Dat bufferende vermogen van de bodem voorkomt bovendien wateroverlast.

In de bovenste zone van diezelfde bodem vinden allerlei biologische processen plaats. Plantenwortels, wormen, insecten, bacteriën en ook schimmels staan continu aan en doen hun werk. Deze biologie eet als het ware overbodige elementen uit het geïnfiltreerde water en breekt stoffen af, of bindt deze. Met als resultaat schoon water dat verder en dieper infiltreert. Tijdens het infiltreren naar een steeds grotere diepte vinden onderweg allerlei bodemprocessen plaats, waardoor mineralen en bijvoorbeeld ijzer in het voormalige hemelwater worden opgelost. Het grondwater wordt, naarmate het langer in de bodem verblijft en dieper infiltreert, schoner en zuurstofloos.

Nu, van een rondje planeet aarde en een inleiding in het vak hydrologie, naar onze mooie provincie. Want in Drenthe komen al die genoemde bodemsoorten voor. En doordat er gedurende de ijstijden een dik pakket landijs van wel 1 kilometer dikte over onze provincie heen is geschoven zijn die bodemlagen ‘opgefrommeld’; ze liggen niet meer netjes horizontaal op elkaar. Drenthe is dun bevolkt. Om die reden zijn er een aantal kleine winlocaties ingericht voor de productie van drinkwater. Zo hoeft het water niet de hele provincie rond te worden gepompt – wel zo efficiënt en duurzaam. Dat water wordt op iedere plek gewonnen uit een andere bodemlaag, met een andere samenstelling. En voor de fijnproevers onder ons, dat water heeft per locatie dan ook een andere smaak. Drinkwater is dus een écht natuurproduct.

‘Voor de fijnproevers: het drinkwater in Drenthe heeft per locatie een andere smaak’

 

Nu weet je waarom bodems erg belangrijk zijn voor de waterbeschikbaarheid en nog belangrijker voor de waterkwaliteit. De bodem dient als buffer voor zoetwater. De bodem vertraagt het watersysteem. Biologische bodemprocessen zorgen voor de afbraak van stoffen die WMD liever niet in het grondwater wil hebben. Daarnaast worden veel ongewenste stoffen aan organische stof gebonden. Chemische processen lossen mineralen, ionen en ijzer in het water op. De bodem werkt zo als een belangrijk natuurlijk eerste filter. De bodem steriliseert het water van microben en conserveert het op een mooie temperatuur. Uiteindelijk voedt de bodem de diepere grove grindpakketten met grondwater en precies dat is het water waar de WMD drinkwater van maakt. Die diepte verschilt per locatie en varieert van 50 tot 200 meter beneden het maaiveld.

Een vitale en intacte bodem is voor WMD, ons drinkwater en dus voor de volksgezondheid enorm belangrijk. Het zuiverende, filterende en bufferende bodemvermogen wordt helaas door ingrepen en herinrichtingen van landschap en het watersysteem aangetast. Dat moet de WMD vervolgens met technische zuiveringstechnieken compenseren, wat geld kost. Dat is zonde, want een gezond bodem-/water systeem voorziet bijna gratis in gezond en schoon drinkwater.